Half vol

      Niettemin, zei McNamara een kleine dertig jaar later, “Stel je voor dat we dat gedaan hadden,” zo’n preventieve aanval waarop niet de minsten onder Kennedy’s adviseurs aandrongen. Dat was de reden voor ons lunchgesprek. Hij had recent een bezoek gebracht aan Moskou, en ik vroeg hem ernaar. Regeringsdelegaties van Amerika, de Sovjet Unie en Cuba waren samengekomen om hun  belevenissen uit 1962 nog eens tegen het licht te houden. Het betrof de regeerders van toen, mannen die het voor het zeggen hadden toen de rakettencrisis plaatsvond. Michael Gorbatsjov had ter meerdere glorie van perestrojka en glasnost de bijeenkomst geïnitieerd, en president Bush senior had er van harte zijn fiat aan gegeven.  

     McNamara vertelde hoe tijdens die  bijeenkomst in Moskou iedereen geschrokken was toen er Sovjet-archieven op tafel kwamen. Daaruit bleek wat in 1962 niemand in het Witte Huis wist. Het Kremlin had heimelijk het licht op groen gezet voor de plaatselijke Russische commandant in Cuba om naar eigen inzicht kernwapens te gebruiken wanneer Amerika als eerste zou aanvallen. Hij hoefde daarvoor geen toestemming in Moskou te vragen. “Kan je je voorstellen wat dat zou hebben betekend?” zei McNamara nu. Hij was nog steeds verontwaardigd over zoveel nonchalance. “Je laat de verantwoordelijkheid voor het starten van een nucleaire oorlog niet in  handen van een officier in het veld.” De wereld was door een nog veel smaller oog van de naald gekropen dan men destijds al vermoedde. 

     Toeval of het resultaat van zorgvuldig beleid? Er zijn veel documenten over het topgeheime overleg achter de gesloten deuren van het Witte Huis uit die dagen, plus de bandopnamen.  McNamara, Gilpatric, de president en zijn broer Robert komen positief uit de verf in die contemporaine geschiedschrijving. Het wijst op zorgvuldigheid. Maar intussen gingen McNamara’s spionagevluchten boven Cuba door, en een van die vliegtuigen werd neergehaald. Dat had gemakkelijk de fatale vonk kunnen zijn geweest. 

      Maar zo pakte het niet uit. Terug naar Mathew White, de schrijver van het boek over de honderd ergste oorlogen uit de geschiedenis, de man die eind 1999 terugkijkend op de twintigste eeuw beweerde dat de twee wereldoorlogen niet onvermijdelijk waren geweest. “Niet onvermijdelijker dan, laten we zeggen, een oorlog tussen de NAVO en het Warschau Pact.” Die oorlog kwam er dus bijna. Maar net niet helemaal. Een dubbeltje dat tenslotte de goede kant opviel. Een nucleaire oorlog werd vermeden. Omdat de Amerikaanse president op een cruciaal moment het verlossende advies accepteerde van een man die hij privé voor geen meter kon vertrouwen.